Ks. Czesław Parzyszek SAC
Dlaczego nowy dokument o życiu konsekrowanym w Polsce?
W 1998 roku Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce podjęła decyzję o przygotowaniu – wspólnie z analogiczną Konferencją Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych – tekstu o tym, jak wygląda życie konsekrowane w Polsce i co ono wnosi do wspólnoty eklezjalnej w naszej ojczyźnie. Takie też było życzenie Ojca Świętego Jana Pawła II, wielokrotnie wyrażane. Najwyraźniej został sformułowany ten postulat w czasie wizyty ad limina polskich biskupów w dniu 14 lutego 1998 roku: Kościół w Polsce znajduje się obecnie w obliczu nowych wyzwań, które są skutkiem głębokich przemian społeczno-kulturowych, dokonujących się w naszym kraju… Jeśli Polska woła dzisiaj o ludzi sumienia, to pasterze Ludu Bożego powinni bliżej określić te obszary, w których najbardziej objawia się słabość sumień, aby – uwzględ-niając specyfikę przyczyn – służyć pomocą w cierpliwym odbudowywaniu tkanki moralnej całego narodu.
Przyczyny powstania dokumentu
U podstaw decyzji o potrzebie powstania dokumentu – jak czytamy we Wstępie – legła powszechna świadomość, że wraz z przemianami w życiu społecznym, politycznym i kulturowym cały Kościół w Polsce stanął wobec potrzeby przeprowadzenia inwentaryzacji duchowego „stanu posiadania” i nowego określenia swojego miejsca i form realizacji powierzonej misji; stanął wobec konieczności określenia metod nowej ewangelizacji ad extra i ad intra.
W okresie PRL-u zakony w Polsce, co prawda, jakoś przetrwały (podczas gdy w innych krajach Europy Środkowowschodniej zostały zdelegalizowane), ale ich działalność była poważnie ograniczona założeniami i uwarunkowaniami politycznymi ateistycznego państwa totalitarnego. Praktycznie zakony przez kilkadziesiąt lat były zmuszone ograniczać swą pracę do tego, co dało się „wcisnąć” pod szyld duszpasterstwa parafial-nego, co spowodowało, że w świadomości eklezjalnej zatarło się wyczucie charakterystycznej roli i specy-ficznego miejsca życia konsekrowanego w całości życia i działalności ewangelizacyjnej Kościoła w Polsce.
Zachodzące przemiany wiążą się z bardzo wyraźnymi oczekiwaniami społecznymi i eklezjalnymi pod adresem instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Kościół w Polsce – od lat tkwiący głęboko korzeniami w dziejach społeczeństwa – konfrontowany jest dziś coraz agresywniej z tendencjami, prowadzącymi do laicyzacji życia i kształtowania codzienności tak, jakby Boga nie było. Ukazały się nowe obszary biedy i ubóstwa na polskiej ziemi. W tym kontekście wspólnoty życia konsekrowanego winny wnieść w nową ewangelizację solidne osobowości, ożywione gorliwością świętych (VC 81), różnorodność charyzmatów, duchowości i instytucji, bogactwo stylów i metod duszpasterstwa oraz to, co sprzyja umocnieniu więzi międzyludzkich i środowiskowych.
Sumując, w dokumencie chodziło o ukazanie oblicza życia konsekrowanego w Polsce w bogactwie jego charyzmatów na progu trzeciego tysiąclecia. Mowa była też o tym, aby w zmienionej sytuacji Kościoła i świata ukazać nowe zadania (areopagi) instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Chcieliśmy przez ten dokument powiedzieć, kim jesteśmy i co robimy.
Historia tekstu
Założenia były jasne. Trudniej było znaleźć metodę pracy. Jak zwykle, powstała komisja, złożona z przedstawicieli obydwu Konferencji: Męskiej i Żeńskiej. Dyskutowano nad adresatami, rozmiarami dokumentu itp. Trudności nie brakowało, i to z kilku powodów.
Po pierwsze: w okresie dynamicznych przemian społeczeństwa trudno obiektywnie wychwycić jakiś statyczny „punkt”, umożliwiający obserwowanie z większego dystansu tej rzeczywistości, która miałaby być polem apostolskiego zaangażowania zakonów. Po drugie: mimo najlepszych chęci większość osób konsekrowanych myśli dalej kategoriami potrzeb, widzianych jedynie w najbliższym otoczeniu i – przyznajmy – własnych przyzwyczajeń. Po trzecie: akurat takie struktury, jak konferencje wyższych przełożonych, które spotykają się dwa razy w roku (i nigdy w tym samym składzie, bo zawsze następują jakieś zmiany personalne), nie są najlepszym instrumentem do szybkiego wykonywania takich zadań, nawet jeżeli te prace zostały podjęte spontanicznie. Dodatkowo, koncepcji było wiele.
Stąd ostatecznie postanowiono, aby tekst ten opracowała jedna osoba. Los padł na dobrego znawcę tematu życia konsekrowanego, który ma łatwość pisania tekstów zrozumiałym językiem, a mianowicie na ks. Kazimierza Wójtowicza CR, byłego prowincjała, a obecnie dyrektora wydawnictwa „Allelluja”. W dość bliskim czasie otrzymaliśmy tekst pierwszego rozdziału dokumentu. Niewiele trzeba było nanosić uwag i w końcu otrzymaliśmy gotowy dokument. W tym miejscu należy się wielkie uznanie redaktorowi tekstu ks.K.Wójtowiczowi za radosne podjęcie tak trudnego zadania i ogrom włożonej pracy. Chwała mu na wieki.
Adresaci i zawartość dokumentu
Adresatami tego dokumentu są – w zamyśle autorów – biskupi i duchowieństwo, zakony i zgromadzenia zakonne, stowarzyszenia życia apostolskiego, instytuty świeckie oraz wszyscy wierni, a także ci pozornie stojący opodal, poza Kościołem (Jan Paweł II, Warszawa, plac Zwycięstwa, 2.06.1979).
Niniejszy dokument – zgodnie z sygnałami otrzymanymi od dyskutantów – jest oczekiwany jako szansa przybliżenia masowemu odbiorcy daru i tajemnicy życia konsekrowanego. Ten tekst chce więc odpowiedzieć czytelnikowi, czym jest życie zakonne, kim jesteśmy, jak żyjemy i co robimy, jakie są nasze korzenie i jakie mamy plany apostolskie. Innymi słowy: jak przeżywamy naszą teraźniejszość, jak oceniamy naszą przeszłość i jak widzimy naszą przyszłość? My – to znaczy wielotysięczna społeczność osób konsekrowanych przez śluby rad ewangelicznych. Tym trzem czasom odpowiadają też trzy wielkie części składowe niniejszej publikacji: WSPÓLNOTA W SŁUŻBIE CHRYSTUSA I KOŚCIOŁA, TWÓRCY CHWALEBNEJ PRZESZŁOŚCI, WYSŁANNICY NOWEJ WIELKIEJ NADZIEI.
Przystępując do prezentacji życia konsekrowanego w Polsce w powyższych trzech wymiarach czasowych, dokument najpierw przypomina istotne elementy wspólnej tożsamości konsekrowanej. Osoby konsekrowane są wezwane do pójścia w ślady Chrystusa i do uczestnictwa w Jego misji. Każde z powołań jest powołaniem do świętości. Jednak powołanie do życia konsekrowanego to coś więcej niż doskonałość ewangeliczna: to poddanie Chrystusowi całej egzystencji, to odtworzenie w sobie – w miarę możliwości – tej formy życia, jaką obrał sobie Syn Boży przyszedłszy na świat, to totalny wysiłek i całkowite poświęcenie się misji Chrystusa. O tych problemach mowa jest w części pierwszej.
Następnym krokiem jest spojrzenie na historię życia konsekrowanego w Polsce. Bóg w różnorodnych okresach historii powołuje do istnienia zakony, które są wyraźną odpowiedzią na potrzeby czasów. Jest to pomoc Pana dziejów w realizacji misji, związanej z uwarunkowaniami doraźnymi. Stąd każda wspólnota zakonna ma własną specyfikę i odrębną tożsamość, wypływającą nie tylko z historycznych kontekstów i tradycji, ale też ze sposobu życia i działania założycieli. Oni przecież byli narzędziami Opatrzności Bożej. Nauki, jakie po sobie pozostawili, są dla ich duchowych synów i córek testamentem i zobowiązaniem. Owo duchowe potomstwo, podejmując twórczą inicjatywę oraz naśladując świętość swoich założycieli, pragnie w ten sposób odpowiedzieć na znaki czasu, jakie jawią się dziś i tu. W tym pragnieniu ukryta jest też zapewne chęć wytrwania w wierności regule i pogłębienia swoich kwalifikacji, przystosowując formy działalności – gdy jest to konieczne – do nowych sytuacji i rozmaitych potrzeb. Obowiązkiem osób konsekrowanych jest więc ustawiczne konfrontowanie specyfiki własnej wspólnoty z potrzebami czasów i miejsca. Dziś – na początku nowego tysiąclecia – i w Polsce, która jest zasadniczym obszarem naszego życia i naszej eklezjalnej działalności. Świadomość tych duchowych i historycznych „współrzędnych” ma wielkie znaczenie dla życia w prawdzie charyzmatu i misji swego instytutu: zgodnie z tym, kim chce nas mieć Pan i jakich zaaprobował i potrzebuje Kościół. Spojrzenie wstecz: na prace i formy życia pokolenia założycielskiego, na pierwsze placówki na ziemiach polskich, na to wszystko, czego dokonali poprzednicy w obliczu ówczesnych wyzwań – tym zagadnieniom poświęcona jest część druga rozważań.
Prezentacja życia konsekrowanego byłaby z pewnością niepełna, gdyby zabrakło w niej spojrzenia w przyszłość, ku której kieruje nas Duch, aby znów dokonać z nami wielkich dzieł. Światłami, które ułatwiają nam lepsze widzenie tej przyszłości, są teksty soborowe Vaticanum II, które – o dziwo – w miarę upływu lat wcale nie tracą wartości ani blasku, oraz nauczanie Ojca Świętego, zwłaszcza to skierowane do Kościoła w Polsce i to dotyczące życia konsekrowanego; na pierwszym miejscu plasuje się tu carta magna – posynodalna adhortacja apostolska Vita consecrata (1996 r.), będąca zresztą podstawą opracowania pierwszej części niniejszego dokumentu. Dużo światła wnosi w ogląd przyszłości również list apostolski Novo millennio ineunte z 6.01.2001 r., napisany z racji zakończenia Wielkiego Jubileuszu Roku 2000.
Tak więc dokument niniejszy chce być nie tylko jakimś rodzajem dalszej refleksji, o którą prosi Vita consecrata (13), ale też jednym ze wstępnych szkiców programu duszpasterskiego, który mamy opracować na początku nowego tysiąclecia, do czego niejednokrotnie zachęca wspomniany wyżej list apostolski Novo millennio ineunte (31). Rzecz jasna, że podstawowymi źródłami inspiracji tej oficjalnej prezentacji są też oficjalne dokumenty Kościoła z ostatnich dziesiątków lat.
Jeżeli – jak zauważył Sobór – życie zakonne jest rzeczywiście cudownie i bujnie rozkrzewionym drzewem o wielu gałęziach (LG 43), to nigdy w historii nie włożono tyle miłości, pomysłów i trudów w ożywienie i uszlachetnienie tego drzewa; nigdy nie było tyle fachowego „przycinania, okopywania i obkładania jak najlepszym nawozem”; nigdy nie było tyle starania, aby korzenie tego drzewa tkwiły głęboko w Ewangelii, i nigdy też z taką tęsknotą nie czekano na bogactwo owoców i obfitość plonów. Perspektywy i konteksty przyszłych Bożych żniw rysuje właśnie część trzecia niniejszej prezentacji.
Należy życzyć, aby dokument trafił do wszystkich adresatów i stał się przyczyną lepszego zrozumienia życia konsekrowanego w Polsce.
