Nowa wyobraźnia miłosierdzia odpowiedzią na wyzwania nowych czasów. Dzieci i młodzież ulicy a aktywność apostolska zgromadzeń zakonnych

Ks. Jacek Swęd CSMA

DZIECI I MŁODZIEŻ ULICY A AKTYWNOŚĆ APOSTOLSKA ZGROMADZEŃ ZAKONNYCH

I. Skala i rozmiar zjawiska

Obecny czas, jaki przeżywamy, to nie tylko czas ważnych wyborów, ale jak wcześniej powiedział mój poprzednik, to czas przemian prawnych, ekonomicznych i społecznych. Do tego można dodać, że to czas pogłębiającego się bezrobocia, poszukiwania pracy, to czas migracji ludności, dezintegracji ogniska rodzinnego, przez co dzieci tracą poczucie bezpieczeństwa.

Wiele rodzin nie może dziś zapewnić właściwych warunków do prawidłowego rozwoju swoich dzieci. Ich sytuacja jest niejednokrotnie dramatyczna i staje się źródłem rozwoju różnego rodzaju patologii. Niektóre statystyki, dotyczące patologii i marginalizacji życia, które przytoczę w następnej części sprawozdania, biją na alarm. Rodzice, tracąc nadzieję i szansę na lepsze jutro, nie posiadając minimum pieniędzy na utrzymanie rodziny, nie potrafią i nie mogą stworzyć odpowiedniej atmosfery dla prawidłowego formowania się osobowości swoich dzieci, rozwoju pozytywnych zainteresowań, umiejętności i pasji.

Młodemu człowiekowi coraz trudniej znaleźć swoje miejsce w życiu, opanować sztukę dokonywania właściwych wyborów, unikać zagrożeń i mądrze korzystać z wolności, następstwem czego są tragiczne w skutkach błędy i przegrane życie. Osamotniony i zniewolony, nie potrafi poruszać się w skomplikowanej rzeczywistości współczesnego świata. Zamiast być pożytecznym dla społeczeństwa staje się dla niego ciężarem.

Jak oceniają demografowie, „w okresie 1991-2000 liczba dzieci w wieku szkoły podstawowej zmniejszyła się o ponad 934 tys. Z kolei zwiększyła się o 273 tys. liczba młodzieży w wieku 15-18 lat, tj. młodzieży uczącej się w szkołach średnich, ale także „zasilającej” rynek pracy. Jeszcze większy przyrost – około 770 tys. – odnotowany został wśród młodzieży w wieku 19-24 lata, tj. wśród osób uczących się w szkołach wyższych, poszukujących pracy lub podejmujących pierwszą pracę” (Raport, 2002, s.14). Ogółem w roku 2000 było 7 105 400 dzieci w wieku 7-18 lat. Na wsi mieszkało 2 948 900, natomiast w mieście 4 156 500.

41 600 dzieci poniżej 18 roku życia dotkniętych jest rozwodem rodziców, z czego 63,4% to dzieci w wieku szkolnym, 25,4% przedszkolnym i 11,2% młodszych.

Według danych Komendy Głównej Policji w roku 2000 w Policyjnych Izbach Dziecka z powodu braku opieki i popełniania przestępstw przebywało 17 116 nieletnich, tj. osób do 17 roku życia, z czego 4 533 z powodu braku opieki, a 10 035 z powodu popełnienia przestępstwa, 2 548 z innych powodów. W tym samym roku wg policji 56 345 nieletnich popełniło czyn karalny, co stanowi 13,9% ogółu sprawców. Nieletni popełnili 76 442 czyny karalne, tj. 6% ogółu wszystkich przestępstw. Niektórzy nieletni dopuścili się jednego przestępstwa, inni mają na swoim koncie kilka. W 2000 roku nastąpił wyraźny wzrost przestępczości nieletnich pod wpływem alkoholu: 39,6% nietrzeźwych nieletnich dopuściło się zabójstwa; 44,2% czynu przeciw funkcjonariuszowi publicznemu; 14,5% zgwałceń; 9% bójek lub pobiciu; 8,6% rozboju i wymuszenia rozbójniczego. Nieletni dopuszczają się także czynów naruszających ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii, szczególnie art. 43 ust. 1, 2; art. 45, 46, 48 ust. 1, 2. Zarejestrowano 647 nieletnich, wprowadzających do obrotu narkotyki; 2 508 udzielających lub nakłaniających innych siłą do przyjęcia narkotyków; 1 927 udzielających narkotyków w celu osiągnięcia korzyści majątkowych i 1 439 posiadających środki w ilości niedozwolonej.

Według cytowanych badań 32,5% uczniów przyznaje się do faktu takiego spożywania alkoholu, które powoduje upicie się. Z innych ogólnopolskich badań (1999) wynika, że napoje alkoholowe chociaż raz w życiu piło aż 90% 15-latków oraz 97% 17-latków. Do częstego picia alkoholu przyznaje się 61% uczniów w wieku 15 lat (w 1995 roku odsetek piętnastolatków sięgających często po alkohol wynosił 50%). Raport Rządowej Rady Ludnościowej ocenia, że: „poważne szkody związane z piciem alkoholu przez dzieci i młodzież występują u około 10-15% populacji w wieku między 15 a 18 rokiem życia, ale rozmiary realnych zagrożeń są znacznie wyższe. W ostatnich latach zwiększyła się liczba pijącej i upijającej się młodzieży. Polska młodzież poddawana jest bardzo agresywnym, starannie przygotowanym i skutecznym działaniom, promującym picie alkoholu. Z badań przeprowadzonych w 1998 roku wynika, iż znacznie obniżył się wiek inicjacji alkoholowej. Teraz pierwszy kontakt z alkoholem mają w naszym kraju dzieci w wieku 9-12 lat, kilka lat temu wiek ten wynosił 14-15 lat. Obecnie nastolatki piją już niemal jak dorośli. Z danych wynika, że alkohol jest główną przyczyną śmierci oraz inwalidztwa młodzieży w wieku 16-21 lat. Badania rynkowe wskazują, iż wzrost spożycia alkoholu w populacji od 15 do 19 roku życia stanowi podstawowe źródło wysokich zysków przemysłu piwnego”.

Obecnie:

* 3 mln dzieci żyje w biedzie, a nawet nędzy,

* 50 tys. dzieci żyje w ośrodkach opieki społecznej,

* 30 tys. dzieci w domach dziecka,

* co drugie dziecko rodzą matki młodociane ze związku nieformalnego.

Problemy dzieci z rodzin i środowisk marginalizowanych

(opracowane na podstawie materiałów z sympozjum dotyczącego marginalizacji dzieci, zorganizowanego przez Rzecznika Praw Dziecka)

1. Problemy narastające w ostatniej dekadzie:
   • wzrost liczby dzieci pozbawionych podstawowej opieki i minimum socjalnego,
   • pogarszanie się stanu zdrowia i higieny dzieci ze środowisk marginalizowanych,
   • wzrost liczby dzieci wypadających z programu szkolnego i kierowanie ich do placówek opiekuńczych,
   • rozprzestrzenianie się i radykalizacja przemocy wśród dzieci i młodzieży,
   • narastanie i rozprzestrzenianie się uzależnień wśród dzieci i młodzieży oraz prostytucji dziecięcej.
2. Przyczyny:
   • wzrost liczby rodzin marginalizowanych i ich niewydolność wychowawcza wobec dzieci (tj. trudności z adaptowaniem się do zmian społecznych i gospodarczych, wzrost strukturalnego bezrobocia, utrata perspektyw, więzi społecznych),
   • niewydolność systemu edukacji (przepełnione programy, brak funkcji wychowania w szkole, brak programów nauczania dla słabych uczniów i szybkie kierowanie do szkół specjalnych),
   • niewydolność systemu opieki zdrowotnej (zbiurokratyzowana służba zdrowia, brak opieki medycznej w szkołach, badań, szczepień, stomatologa), dzieci nie korzystają z tego, co jest obowiązkowe,
   • niewydolność systemu pomocy społecznej (przewaga biernych form pomocy społecznej, niewiele środowiskowej pracy, zbiurokratyzowane Centra Pomocy Rodzinie, rozbudowanie i podtrzymywanie dużych publicznych placówek, arogancja, arbitralność w kontakcie z rodzinami marginalizowanymi)
   • bierna polityka sądów rodzinnych i dla nieletnich,
   • patologiczne oddziaływanie placówek opiekuńczych i resocjalizacyjnych (coraz więcej wychowanków nadużywa alkoholu, wącha kleje, używa narkotyków, w wielu placówkach o codziennym życiu dzieci decydują zasady „drugiego życia”, w placówkach dzieci są obsługiwane, niewiele mogą, niewiele muszą, stają się niesamodzielne i roszczeniowe).
3. Niedostatki w realizacji reformy systemu opieki i resocjalizacji:
   • brak programów środowiskowych, wspierających rodzinę w problemach,
   • spadająca ilość i jakość środowiskowych systemów profilaktycznych i resocjalizacyjnych (upadek wielu ognisk, świetlic, klubów prowadzonych przez organizacje pozarządowe),
   • brak kryteriów oceny i finansowania placówek i programów środowiskowych (mimo że jest mało środków, większość pochłaniają duże zinstytucjonalizowane placówki publiczne),
   • likwidowanie lokalnych komisji profilaktycznych.
4. Proponowane rozwiązania:
   • wsparcie rodzin marginalizowanych profesjonalną pomocą,
   • rozwój rodzinnej opieki zastępczej (niespokrewnionej),
   • rozwój środowiskowych programów profilaktycznych (ośrodków, ognisk, świetlic, klubów),
   • przywrócenie opieki zdrowotnej w szkołach,
   • reforma i ograniczenie rozwoju dużych placówek publicznych,
   • zlecanie zadań opiekuńczych organizacjom pozarządowym.

II. Ważniejsze ustawy i zarządzenia, regulujące pracę z dziećmi ulicy

1. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 (tekst jednolity Dz. U. Nr 64 poz. 414 z 1998r. z późn. zmianami) – ustawa ta określa zadania, zakres i organizację pomocy społecznej oraz zasady udzielania świadczeń.
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. Nr 80 poz. 900 z 2000 r.) – rozporządzenie reguluje: typy, zasady działania i organizację placówek opiekuńczo-wychowawczych, kwalifikacje osób zatrudnionych w placówkach, warunki korzystania w placówkach z pracy wolontariuszy, zasady oraz tryb kwalifikowania i kierowania dzieci do placówek, obowiązujące w placówkach standardy wychowania i opieki oraz standardy usług opiekuńczo-wychowawczych świadczonych w placówkach.
3. Art. 64 ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej z dnia 21 stycznia 2000 r. (Dz. U. Nr 12 poz. 136 z 2000 r.) – dotyczy klasyfikacji placówek opiekuńczo-wychowawczych, podstawy prawnej działania placówek niepublicznych i sposobu ich finansowania.
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji publicznej z innymi podmiotami oraz wzory ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej (Dz. U. Nr 55 poz. 662 z 2000 r.) – rozporządzenie reguluje: szczegółowe zasady i formy współdziałania organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego z podmiotami takimi, jak: organizacje społeczne, Kościół katolicki i inne Kościoły, związki wyznaniowe, fundacje, stowarzyszenia, pracodawcy, osoby fizyczne i prawne, w zakresie realizacji zadań pomocy społecznej. Rozporządzenie określa również wzory ofert, umów oraz sprawozdań z realizacji zadań administracji rządowej lub jednostek samorządu terytorialnego wykonywanych przez ww. podmioty.
5. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. – ustawa reguluje zasady: prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe i korzystania z tej działalności przez organy administracji publicznej w celu wykonywania zadań publicznych; uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz funkcjonowania organizacji pożytku publicznego; sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego. Ustawa reguluje również warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń.

III. Sposoby i formy pomocy zorganizowanej w obecnej chwili

Placówki wsparcia dziennego i całodobowego to dwie podstawowe formy placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży ulicy. Placówki te, jak sama nazwa wskazuje, zapewniają dzieciom i młodzieży opiekę dzienną, wspierając tym samym funkcje rodziny i szkoły lub je całkowicie zastępując. Placówki wsparcia dziennego zapewniają pomoc dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym przestępczością, demoralizacją lub uzależnieniem. Ich działania mają na celu zapobieganie umieszczenia dziecka w rodzinnie zastępczej lub w domu dziecka. Placówki całodobowe przejmują na pewien czas lub do chwili usamodzielnienia się wychowanka funkcje wychowawcze rodziny nad dzieckiem.

Pośród placówek wsparcia dziennego wyróżniamy:

• świetlice socjoterapeutyczne,
• kluby środowiskowe,
• ośrodki opiekuńczo-wychowacze,
• ośrodki wsparcia – punkty interwencji kryzysowej,
• oratoria.

Poza placówkami wsparcia dziennego istnieją placówki całodobowe:

• domy dziecka,
• rodziny zastępcze.

Pracę wychowawczą z dziećmi i młodzieżą ulicy wspierają inne formy, takie jak:

• stowarzyszenia i kluby sportowe,
• parafiady sportowe,
• Przystanek „Jezus”.

Praca z dziećmi i młodzieżą w ośrodkach dziennego pobytu realizowana jest w różnych sekcjach zainteresowań i grupach problemowych, jak: dziecięce „oratoria”, kawiarenkowe, młodzieżowe „przystanie”, czynne po południu i wieczorem, studia muzyczne, siłownie, sekcje aerobiku, akademie tańca, grupy hip-hopowe, sekcje komputerowo-informatyczne, pomocy w nauce, nauki i doskonalenia języków obcych, plastyczne, ekumeniczne, filozoficzne, wspinaczki wysokogórskiej, dyskusyjne kluby wideo, polifoniczne młodzieżowe chóry, orkiestry kameralne. Uczestnicy ośrodków w ciągu tygodnia mogą korzystać z darmowego dożywiania.

Biorąc pod uwagę metody prowadzenia oratoriów, istnieją dwie: pierwsza – skupiająca przede wszystkim dzieci i młodzież ulicy, druga – salezjańska, skupiająca różne grupy formacji religijnej i dzieci szczególnej troski. Zawsze jednak fundamentem pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą różnie przystosowaną społecznie jest łączenie elementów formacji religijnej z elementami aktywności, obojętnie, czy to jest praca w ośrodku, czy też realizacja procesu wychowawczego poprzez stowarzyszenie bądź klub sportowy.

Oddziaływania na dzieci – oratorium

Uczestnikami programów realizowanych w oratoriach i świetlicach są dzieci i osoby młode, w zdecydowanej większości przypadków sprawiające kłopoty wychowawcze (w domu lub szkole), mające problemy w socjalizacji społecznej, pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych, niepełnych, wielodzietnych, niezaradnych życiowo, a nawet patologicznych.

Priorytetem działalności oratorium, obok zaspokajania podstawowych potrzeb dzieci i młodzieży (bezpieczeństwa, miłości, przynależności i szacunku), jest:

• motywowanie do systematycznej nauki,
• wykształcanie nawyków, ułatwiających proces zapamiętywania i uczenia się,
• wyrównywanie braków i zaległości,
• wyrabianie i rozwijanie odpowiedzialności i samodzielności,
• pozytywne zagospodarowanie czasu wolnego,
• angażowanie w różnego rodzaju zajęcia: plastyczne, muzyczne, teatralne, sportowe i inne, umożliwiające rozwój zainteresowań i pasji,
• bezpłatne dożywianie uczestników.

Oddziaływania na młodzież z ulicy

Pozytywnej integracji młodzieży z rejonów, w których działają ośrodki dla młodzieży, sprzyjają punkty doradcze – bezalkoholowe kawiarenki, przystanie, w których można wypić herbatę, zjeść ciastko i spotkać się z przyjaciółmi czy też spędzić czas przy grach lub bilardzie. Można w nich skorzystać z fachowych -indywidualnych lub grupowych – porad pedagoga, psychologa. Z kawiarenkowych wieczornych przystani korzysta młodzież, szczególnie ta, która ma za dużo wolnego czasu, wałęsająca się po ulicach, szukająca oparcia. Przystanie są też miejscem popołudniowego i wieczornego spędzania czasu dla młodzieży, korzystającej z różnych sekcji aktywności, opisanych poniżej.

Obecność psychologa i pedagoga ma na celu: pomóc młodzieży w odzyskaniu wiary we własne siły i możliwości, odzyskaniu wiary w sens życia, promowanie wśród niej konstruktywnych postaw wobec środków psychoaktywnych (głównie alkoholu, narkotyków i środków dopingujących) oraz umiejętności i sposobów radzenia sobie z naciskiem otoczenia w kierunku ich używania. Zachęca także młodych ludzi, borykających się z różnymi problemami, do korzystania z fachowych porad i konsultacji psychologicznych i pedagogicznych, mogących pomóc w „wyjściu na prostą”, uporaniu się z różnego rodzaju problemami.

Sekcja pomocy w nauce – działalność sekcji polega na ustalaniu dyżurów grupy wolontariuszy, którzy bardzo często są uczestnikami innych sekcji aktywności. Są oni pasjonatami przekazywania zdobytej wiedzy młodszym uczestnikom. W dziecięcym oratorium w uzgodnionych terminach pomagają oni w przedmiotach ścisłych, humanistycznych lub innych uczniom potrzebującym takiej pomocy.

Sekcja nauki i doskonalenia języków obcych. Ideą jej funkcjonowania jest bezpłatna pomoc w nauce języków obcych (szczególnie angielskiego, niemieckiego i rosyjskiego), świadczona głównie przez studentów, na rzecz dzieci i młodzieży z oratoriów oraz pozostałych sekcji ośrodków. Jedną z popularniejszych form pracy sekcji jest dobieranie się osób, reprezentujących zbliżony poziom znajomości języka, w kilkuosobowe grupy konwersacyjne i prowadzenie w nich rozmów na wybrane tematy.

Sekcja studia muzycznego skupia młodzież, dla której muzyka i wszystko, co się z nią wiąże, jest szczególnie ważnym elementem osobistego rozwoju; formą wyrażania samego siebie, swych uczuć i emocji. Studia służą na próby zespołów muzycznych, grających różne odmiany muzyki. Oprócz tego prowadzone są w nich indywidualne, teoretyczne zajęcia dotyczące muzyki oraz praktyczne zajęcia gry na instrumentach, mające na celu podniesienie kwalifikacji i umiejętności muzycznych. W skład zajęć zespołowych wchodzą: nauka podstaw improwizacji i akompaniamentu oraz ćwiczenia techniczne, rozwijające wyobraźnię muzyczną i poczucie rytmu.

Młodzieżowe chóry i orkiestry kameralne. W niektórych ośrodkach istnieją młodzieżowe polifoniczne chóry oraz orkiestry kameralne. Gromadzą młodzież, dla której realizacja muzyki klasycznej jest wielką pasją.

Zajęcia w sekcji aerobiku skupiają głównie dziewczęta, które dbają o sylwetkę i kondycję fizyczną.

Zajęcia w kolejnej młodzieżowej sekcji – siłowni przeznaczone są głównie dla chłopców w wieku 15-21 lat, w życiu których niebagatelną rolę odgrywa właśnie sport.

Uczestnicy sekcji sportowych, podobnie jak innych sekcji, biorą udział w grupach wsparcia i spotkaniach profilaktyczno-wychowawczo-edukacyjnych, podczas których realizuje się tematy, zaczerpnięte z różnych programów profilaktycznych i integracyjnych, związanych z:

• promowaniem zdrowego stylu życia, tj. bez uzależnień, a w tym m. in. konstruktywnych postaw wobec dopingu i środków odurzających,
• wykształcaniem umiejętności i sposobów radzenia sobie z naciskiem otoczenia w kierunku używania tychże środków,
• rozwiązywaniem innych, nurtujących młodzież problemów, związanych bardzo często z sensem życia i własnym miejscem na ziemi.

Uczestnictwo w tych spotkaniach ma pomóc młodzieży w odnalezieniu się w trudnych dla niej okresach życia, wzmocnić samoocenę i sprzyjać samoakceptacji.

Akademia tańca i akrobatyki – w ich programie znajduje się nauka i doskonalenie tańców towarzyskich, nowoczesnych, funki oraz zajęcia jazzowe.

Zajęcia w sekcji hip-hopu mają na celu podnoszenie umiejętności tanecznych, rozwój gibkości i plastyczności ciała. Uczestnikami tej sekcji jest typowa młodzież ulicy, w większości osoby mające trudności w internalizacji powszechnie uznawanych i akceptowanych norm i zachowań.

Sekcja wspinaczki wysokogórskiej – skupiają się w niej pasjonaci chodzenia po górach. Uczą się, przygotowują do praktycznych treningów oraz wyjeżdżają w góry pod opieką i nadzorem instruktora.

Sekcja ekumeniczna. W sekcji tej młodzież przygotowuje się do kontaktów i spotkań z rówieśnikami wyznań protestanckich i prawosławnych. Sekcja prowadzi działalność w zakresie poznawania się, zbliżenia i jedności. Organizuje spotkania o wymiarze krajowym i zagranicznym.

Sekcja filozoficzna – to dyskusyjne kółko filozoficzne dla młodzieży, która miłuje mądrość, lubi myśleć, pragnie odkrywać prawdę i dzielić się nią z innymi. Sekcja jest miejscem dla tych młodych ludzi, dla których zrozumienie obiektywnych praw i zjawisk stanowi podstawę do rozwiązywania istniejących problemów i prowadzenia sensownego życia.

Dyskusyjny klub filmowy wideo. Zdobywanie, gromadzenie i prezentowanie ciekawych, wartościowych i ambitnych pozycji filmowych, szczególnie takich, które mogą wpłynąć na rozwój i pozytywną zmianę postaw młodego człowieka. Nagrywanie ciekawych programów i wydarzeń z TV. Zapraszanie i organizowanie spotkań z twórcami. Organizowanie dyskusji na wybrane tematy po obejrzeniu filmu lub programu. Zbieranie materiałów dla innych sekcji, np. grup językowych.

Sekcja plastyczna to grupa młodzieży, która pod kierunkiem studentów kierunków plastycznych wykonuje ścienne malowidła, realizując w ten sposób swoje pomysły i projekty. Jest to tzw. ekspresja twórcza, w której mogą wziąć udział wszyscy chętni, do której nie potrzeba talentu, a wystarczą jedynie chęci.

Sekcję komputerowo-informatyczną odwiedzają osoby chcące podnieść swoje umiejętności obsługi i użytkowania komputera oraz innego sprzętu informatycznego. Dzieci i młodzież uczą się szybkiego pisania na klawiaturze komputera, korzystania z edytorów tekstu, użytkowania innych programów (np. graficznych), wykorzystywania technik multimedialnych do pomocy w nauce i poszerzaniu wiedzy.

Wyjazdowe formy pracy z dziećmi i młodzieżą

Dzieciom i młodym uczestniczącym w sekcjach organizuje się integracyjno-terapeutyczne wyjazdy weekendowe, letnie i zimowe, turnusy edukacyjno-wychowawcze i sportowe (kolonie i obozy) oraz warsztaty muzyczne. W ciągu roku zaś – dla młodzieży – zloty, wyjazdy na wspólne koncerty, mityngi muzyczne itp.

Programy na wyjazdy, turnusy dla dzieci i młodzieży – przygotowywane są na podstawie odbytych szkoleń i dostępnych programów edukacyjno-wychowawczych. Poprzez uczestników, ogłoszenia w szkołach, prasie lokalnej – realizuje się program dla rodziców, składający się ze spotkań, szkoleń i terapii.

Terapia, wychowanie i usamodzielnianie młodzieży dorastającej poprzez powściągliwość i pracę

Jedną z głównych metod w edukacji i wychowaniu uczestników ośrodków, świetlic jest praca podejmowana przez młodzież i dzieci, dotycząca adaptacji nowych pomieszczeń, organizacji imprez i realizacji programu muzyczno-teatralno-sportowego.

Realizując wychowanie przez pracę, uczestnicy ośrodków i świetlic poświęcają swój wolny czas na prace organizacyjne, często remontowe, w swoich ośrodkach. Dotyczą one pomocy przy odnawianiu pomieszczeń, organizowaniu koncertów, przeglądów twórczości, wyjazdów, pomoc w lekcjach, sprzątaniu, robieniu zakupów, zabawach i przygotowaniu posiłków.

Praca z wolontariatem młodzieżowym – rada uczestników ośrodka

W większości ośrodków i świetlic istnieją dziecięce i młodzieżowe rady, współpartycypujące w ustanawianiu prawa, obowiązków, regulaminu dotyczącego uczestników świetlic, ośrodków, klubów. Często rady te składają się z demokratycznie wybieranych uczestników czy najlepiej pracujących wolontariuszy.

Terapia rodzin

Praca z rodziną obejmuje realizację prorodzinnych programów w grupach rodziców uczestników naszych ośrodków. Ich celem jest wsparcie i wzmocnienie pozytywnego kontaktu rodziców z dziećmi i młodzieżą, uczenie ich technik komunikacji interpersonalnej, rozwiązywania konfliktów, opanowywania agresji dziecięcej, a tym samym pomoc, by środowiska domów rodzinnych były oazą miłości i bezpieczeństwa.

Elementem łączącym rodziców z ośrodkiem jest angażowanie ich w realizację przedstawień teatralnych, koncertów, wycieczek itp.

Metody realizacji programu:

• wizyty pedagogów i innych realizatorów projektu w domach uczestników,
• wywiady środowiskowe,
• indywidualne rozmowy pedagogów, psychologów, terapeutów, instruktorów – z dziećmi, młodzieżą oraz ich rodzicami,
• zajęcia integracyjne,
• zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, korygujące przekonania normatywne na temat narkotyków i innych środków odurzających,
• zajęcia na temat używania i nadużywania środków psychoaktywnych, skierowane do starszych uczestników programu, w oparciu o dostępne programy,
• zajęcia w grupach terapeutycznych i grupach wsparcia,
• zajęcia w sekcjach aktywności i grupach zainteresowań,
• zajęcia reedukacyjne i wyrównawcze,
• zajęcia na myślenie twórcze,
• dramy,
• wykłady, pogadanki, prelekcje,
• spotkania ze specjalistami z różnych dziedzin – szeroko pojęte poradnictwo,
• spotkania z tzw. „ciekawymi ludźmi”,
• koncerty, spektakle, przeglądy twórczości,
• wyjazdy integracyjno-terapeutyczne, zimowiska i kolonie,
• angażowanie młodzieży w prace adaptacyjne pomieszczeń.

IV. Program formacji religijnej w ośrodkach

Formacja uczestników ośrodka opiera się na:

• comiesięcznej Eucharystii, której współorganizatorami są dzieci i młodzież,
• cotygodniowych spotkaniach ewangelizacyjnych z młodzieżą,
• systematycznych spotkaniach katechetycznych z dziećmi,
• programie religijnym, realizowanym codziennie podczas wszystkich wyjazdów zimowych i letnich,
• pielgrzymkach do sanktuariów w Polsce i za granicą,
• uczestnictwie w życiu religijnym parafii, tj. udziale w roratach, opłatku, Gorzkich żalach, drodze krzyżowej, adoracji przy Grobie Pana Jezusa,
• prywatnych rozmowach, dotyczących wartości moralnych, religijnych.

Ogólnie rzecz biorąc, uczestnicy ośrodków mają na co dzień możliwość kontaktu z księdzem czy też siostrą i mogą przedstawić swoje różne problemy i uzyskać wsparcie.

V. Statystyka, dotycząca realizowanego programu z dziećmi i młodzieżą ulicy w ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez zgromadzenia

a) placówki niepubliczne

b) liczba uczestników stowarzyszenia sportowego „SALOS” – ok. 16 000;
c) liczba uczestników „parafiady” – 14 parafiad diecezjalnych, 1 lokalna; brak danych;
d) liczba uczestników „Przystanku Jezus” – akcyjnie ok. 30 000.

Statystyka została sporządzona na podstawie spisu, zrealizowanego przez Ośrodek Wychowawczo-Profilaktyczny MICHAEL w roku 2000, na podstawie ankiety wysłanej do wszystkich ośrodków w Polsce, informatora „Caritas” i innych informatorów.

VI. Problemy związane z prowadzeniem ośrodków

1. Brak komórki koordynującej prace ośrodków opiekuńczo-wychowawczych, prowadzonych przez zgromadzenia zakonne i katolickie stowarzyszenia.
2. Brak możliwości korzystania z dofinansowania, jakie gwarantuje ustawa o pomocy społecznej, która obejmuje tylko pewną część ośrodków i świetlic. Duża część, mimo że powstała przed 2000 r., nie korzysta z comiesięcznego dofinansowania, dlatego ośrodki te korzystają tylko z corocznego grantu.
3. Znaczące zróżnicowanie w kwocie dofinansowania, należącego się z ustawy, zarówno w skali kraju, jak i pomiędzy ośrodkami publicznymi i niepublicznymi na terenie danego województwa.
4. Brak pieniędzy negatywnie wpływa na podnoszenie standardu usług w ośrodkach, skutkiem czego w przyszłości tylko ten ośrodek będzie mógł zawrzeć umowę o dofinansowaniu, którego standard usług będzie na odpowiednio wysokim poziomie i będzie spełniał oczekiwania odbiorców, a przede wszystkim będzie zgodny z normami i przepisami ustawy państwowej i wykonawczych rozporządzeń. I tu trzeba jasno sobie powiedzieć, że wiele ośrodków, świetlic prowadzonych przez biedne organizacje społeczne, stowarzyszenia, organizacje wyznaniowe i Kościoły, opierających swą działalność – z braku pieniędzy – na wolontariacie, nigdy nie uzyska tych standardów i jest skazanych na ciągłą wegetację lub upadek.
5. Następny problem łączy się z dokumentacją, która jest przestarzała, niedostosowana do obecnych ośrodków i nowatorskich form pracy z dziećmi ulicy. Opiekę nad dzieckiem ulicy pragnie się wcisnąć w twarde, skostniałe ramy opieki społecznej, nie uwzględniając całościowego harmonijnego rozwoju, a zawęża się oddziaływania do pomocy pedagogicznej, psychologicznej, reedukacji i dożywiania. Oczywiście, jest to podstawowa pomoc, ale wachlarz oddziaływań nie może zawężać się tylko do wyżywienia i pomocy wychowawczej. Przecież to jest minimum, które nie uwzględnia zakresu rozwoju człowieka na płaszczyźnie sportu, teatru, muzyki, a więc szeroko pojętej kultury. Widać to też w dokumentacji, którą się wypełnia. No cóż, można powiedzieć, że na formy z powyższych zakresów ośrodki powinny znaleźć fundusze w innych szufladach czy instytucjach. W kulturze, sporcie. Tam natomiast nie ma pieniędzy. Może lepiej, by bardziej elastycznie podejść do określenia, czym jest ośrodek dziennego pobytu: ośrodkiem, tworzącym środowisko o różnych możliwościach wsparcia, czy też ośrodkiem, dającym możliwość zaspokajania głodu i odrobienia lekcji na następny dzień. Bo takie ośrodki istnieją i może lepiej je zaakceptować i umożliwić im korzystanie z dofinansowania.
6. Mając nawet pieniądze z ustawy, przeznaczone na „bieżące potrzeby dziecka”, nie można ich użyć na remonty, które są często koniecznością. Przecież bieżące potrzeby to nie tylko posiłek czy odrabianie z dzieckiem lekcji na następny dzień. Ale to również zapewnienie dziecku w miarę mile i sympatycznie przygotowanego miejsca na odrabianie tych lekcji, a przez to podniesienie standardu.
7. Brak funduszy na pracę z młodzieżą, która ukończyła 18 lat.

VII. Plany i propozycje

1. wydać ogólnopolski informator niepublicznych ośrodków dziennego pobytu,
2. utworzyć przy Episkopacie Polski komórkę koordynującą prace świetlic katolickich w Polsce na wzór Rady Szkół Katolickich,
3. spowodować zmianę treści ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej, dotyczącej zbyt niskiego finansowania niepublicznych placówek dziennego pobytu.

Dotyczy to szczególnie zapisu art. 64:

a) ust. 3 – który uniemożliwia otrzymanie jakiejkolwiek dotacji przez placówki, utworzone i wpisane do ewidencji na podstawie ustawy o systemie oświaty po dniu 23 lutego 2000 r., tj. dniu wejścia w życie ww. ustawy;

b) ust. 5 – który dyskryminuje placówki niepubliczne i ich wychowanków, umożliwiając przyznanie im dotacji „w wysokości nie niższej niż 50 % kwoty odpowiadającej średnim wydatkom bieżącym, ponoszonym w województwie na jednego wychowanka przez tego samego typu placówki publiczne”, tzn., że urzędy przyznające dotację nie mają obowiązku przyznać placówce niepublicznej takiego samego dofinansowanie jak publicznej, więcej, placówka niepubliczna może otrzymywać ciągle tylko 50 % dofinansowania, i to jest reguła.