Duszpasterstwo eucharystyczne, wzmocnienie zaangażowania duchownych i świeckich w przygotowanie i przeżywanie Eucharystii oraz odpowiednie świętowanie niedzieli – to główne założenia nowego programu duszpasterskiego dla Kościoła w Polsce, który przyjęli biskupi obecni na 379. Zebraniu Plenarnym Konferencji Episkopatu Polski w Janowie Podlaskim w Diecezji Siedleckiej. Trzyletni program „Eucharystia – Źródło, Szczyt i Misja Kościoła” będzie obowiązywał w latach 2019-2022.
Nowy program jest kontynuacją refleksji i praktycznych wskazań pastoralnych opartych na teologii sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w kluczu: chrzest-bierzmowanie-Eucharystia.
Program zwraca m.in. uwagę na potrzebę powoływania nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej, którzy mogą pomagać w parafiach, m.in. w niesieniu Komunii Świętej osobom chorym, starszym lub tym, którzy nie są w stanie uczestniczyć we Mszy świętej.
W pracach nad programem uwzględniono wskazania członków i konsultorów Komisji Duszpasterstwa KEP, a także dyrektorów Wydziałów Duszpasterstwa. Głównym punktem odniesienia jest są dokumenty papieskie św. Jana Pawła II: Ecclesia de Eucharistiai Benedykta XVI Sacramentum Caritatis. Na trzy kolejne lata realizacji programu zostały wyznaczone tematy: „Eucharystia – tajemnica wyznawana”, „Eucharystia – tajemnica celebrowana”, „Eucharystia – wezwanie do świętowania i apostolatu”.
Celem programu jest pogłębienie wiedzy o Eucharystii i świadomości jej wpływu na rozwój życia chrześcijańskiego. Ma on także wzmocnić zaangażowanie osób duchownych i wiernych w przygotowanie i celebrację Eucharystii oraz ożywić chrześcijańską formację służby liturgicznej. Ponadto program pomoże w szerzeniu kultu eucharystycznego w parafii, ma także motywować do chrześcijańskiego świętowania niedzieli jako wartości kulturowo-społecznej i religijno-rodzinnej.
Autorzy programu zaznaczają, że świętowanie niedzieli jest bezpośrednio związane z Eucharystią. „Właśnie poprzez udział w Eucharystii dzień Pański staje się także dniem Kościoła, który temu może spełniać skutecznie swoje zadanie jako sakrament jedności” – podkreślają.
Na zakończenie trzyletniego programu mają odbyć się kongresy eucharystyczne na poziomie Kościołów lokalnych.
Program został przygotowany przez Komisję Duszpasterstwa pod kierunkiem przewodniczącego abp. Wiktora Skworca.
BP KEP
_______________________________________________________________________
TEMAT: EUCHARYSTIA – ŹRÓDŁO, SZCZYT I MISJA KOŚCIOŁA
Robocza koncepcja programu duszpasterskiego dla Kościoła w Polsce na lata 2019–2022
Literatura źródłowa:
- Paweł VI, Encyklika Mysterium fidei (1965);
- Jan Paweł II, List apostolski Dies Domini (1998);
- Jan Paweł II, Encyklika Ecclesia de Eucharistia (2003) ;
- Jan Paweł II, List Apostolski Mane nobiscum Domine (2004);
- Benedykt XVI, Posynodalna adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis (2007).
Dokumenty:
- Pismo Święte;
- Konstytucja o liturgii świętej (SC);
- Katechizm Kościoła Katolickiego;
- Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (OWMR).
Kontekst opracowania kolejnej edycji programu
Program duszpasterski przewidziany na lata 2019-2022 będzie kontynuacją teoretycznej refleksji i praktycznych wskazań pastoralnych opartych na teologii sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w interpretacyjnym kluczu: chrzest – bierzmowanie – Eucharystia. Jak zaznacza Katechizm Kościoła Katolickiej „najświętsza Eucharystia dopełnia wtajemniczenie chrześcijańskie. Ci, którzy przez chrzest zostali wyniesieni do godności królewskiego kapłaństwa, a przez bierzmowanie zostali głębiej upodobnieni do Chrystusa, za pośrednictwem Eucharystii uczestniczą razem z całą wspólnotą w ofierze Pana (KKK 1322).
Uzasadnienie/wprowadzenie do wyboru tematyki programu
Uwzględniając wskazania członków i konsultorów Komisji Duszpasterstwa KEP,
a także dyrektorów Wydziałów Duszpasterstwa głównym punktem odniesienia dla nowego programu duszpasterskiego będą układ i treści adhortacji apostolskiej Benedykta XVI Sacramentum Caritatis. Wynika z nich schemat, który na trzy kolejne lata realizacji programu duszpasterskiego wyznacza następujące tematy cząstkowe:
- Eucharystia – tajemnica wyznawana;
- Eucharystia – tajemnica celebrowana;
- Eucharystia – wezwanie do świętowania i apostolatu.
Oczywiście, bardzo pomocne dla duszpasterskiej refleksji o Eucharystii będą również teologiczno-pastoralne tezy Jana Pawła II. Przykładowo, przywołując w encyklice Ecclesia de Eucharistia słowa listu apostolskiego Novo millenio ineunte papież pisze:
„Nie trzeba (…) wyszukiwać „nowego programu”. Program już istnieje: ten sam co zawsze, zawarty w Ewangelii i w żywej Tradycji. Jest on skupiony w istocie rzeczy wokół samego Chrystusa, którego mamy poznawać, kochać i naśladować, aby żyć w Nim życiem trynitarnym i z Nim przemieniać historię, aż osiągnie swą pełnię w niebieskim Jeruzalem”. Wypełnianie tego programu odnowionej gorliwości w życiu chrześcijańskim wiedzie przez Eucharystię (EdE 60).
Rozwinięcie tematyki programu duszpasterskiego
Adhortacja Benedykta XVI Sacramentum caritatis składa się z trzech części opisują-cych Eucharystię w kategorii tajemnicy: wiary, celebracji i życia.
- Eucharystia – tajemnica wyznawana
»Oto wielka tajemnica wiary!« – wyznaje kapłan po konsekracji. W istocie Eucharystia jest w całym tego słowa znaczeniu «tajemnicą wiary«, »streszczeniem i podsumowaniem całej naszej wiary«. Wiara Kościoła jest istotowo wiarą eucharystyczną i karmi się ona w szczególny sposób przy stole Eucharystii. Wiara i sakramenty to dwa uzupełniające się aspekty życia kościelnego. Wzbudzona przez głoszenie słowa Bożego, dzięki łasce wiara karmi się i wzrasta w spotkaniu ze zmartwychwstałym Panem, które realizuje się w sakramentach (SC 6).
- Eucharystia – tajemnica celebrowana
Eucharystię należy przeżywać jako tajemnicę wiary autentycznie celebrowaną, w pełnej świadomości, że »intellectus fidei w Kościele pozostaje w pierwotnym związku z czynnością liturgiczną«. W tym zakresie refleksja teologiczna nie może nigdy abstrahować od porządku sakramentalnego, ustanowionego przez samego Chrystusa. Z drugiej zaś strony, akcja liturgiczna nigdy nie może być rozważana powierzchownie, w oderwaniu od tajemnicy wiary. Źródłem naszej wiary i liturgii eucharystycznej jest bowiem samo wydarzenie: dar, jaki Chrystus uczynił z samego siebie w tajemnicy paschalnej (SC 34).
- Eucharystia – tajemnica świętowania i apostolatu
»Ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie« (J 6, 57). Te słowa Jezusa sprawiają, iż możemy pojąć, jak tajemnica, »w którą wierzymy« i »którą celebrujemy«, staje się, przez wewnętrzną dynamikę, zasadą nowego życia w nas oraz formą chrześcijańskiej egzystencji – apostolatu i misji.
Z Eucharystią powiązane jest bezpośrednio świętowanie niedzieli. Warto przywołać przy tej okazji pragnienie Jana Pawła II nadania niedzielnej Eucharystii szczególnego znaczenia, podkreślając jej skuteczność w tworzeniu komunii. „Jest ona miejscem uprzywilejowanym, w którym nieustannie głosi się i kultywuje komunię. Właśnie poprzez udział w Eucharystii dzień Pański staje się także dniem Kościoła, który dzięki temu może spełniać skutecznie swoje zadanie jako sakrament jedności” (EdE 41).
Ogólne cele programu duszpasterskiego o Eucharystii
Spośród wielu sugerowanych, możemy wyliczyć następujące:
- pogłębienie wiedzy o Eucharystii i świadomości jej wpływu na rozwój życia chrześcijańskiego;
- wzmocnienie zaangażowania osób duchownych i wiernych w przygotowanie
i celebrację Eucharystii (szczególnie niedzielnej); - ożywienie chrześcijańskiej formacji służby liturgicznej i nieustannie nowe odczytywanie jej zadań;
- szerzenie kultu eucharystycznego w parafii;
- budzenie do chrześcijańskiego świętowania niedzieli jako wartości kulturowo-społecznej i religijno-rodzinnej.
Nowa edycja programu duszpasterskiego powinna bazować na korelacji teologii sakramentu i teologii celebracji (liturgii). W pewnym sensie chodziłoby o powiązanie zachodniej tradycji Kościoła ze wschodnią, z jednej strony wyrażonej pogłębieniem wiedzy teologicznej nt. Eucharystii, zaś z drugiej przygotowaniem i troską o właściwy przebieg liturgii Mszy św., ze szczególnym wskazaniem na Eucharystię niedzielną. W efekcie treściowego połączenia dwóch tradycji, teologiczno-teoretyczne założenia nowego programu winny być uzupełnione praktycznymi rozwiązaniami, dzięki którym duszpasterze i laikat nadaliby sprawowaniu Eucharystii oraz kultowi eucharystycznemu nową wartość i jakość.
Praktyczne wskazania duszpasterskie według Sacramentum Caritatis
Rok I: Eucharystia – tajemnica wyznawana
a) zadaniem duszpasterskim biskupa jest wzywanie wiernych do nawrócenia, które rodzi się z Eucharystii oraz z praktyki częstej spowiedzi (pkt. 21);
b) pasterze mają czuwać, aby indywidualna spowiedź była zwyczajną formą udzielania tego sakramentu (pkt. 21);
c) ze względu na konieczność ponownego odkrycia sakramentalnego przebaczenia w każdej diecezji powinien być penitencjarz (pkt. 21);
d) dla nowego uświadomienia relacji pomiędzy Eucharystią a sakramentem pokuty i pojednania może być pomocna zrównoważona i pogłębiona praktyka odpustów zyskiwanych dla siebie lub za zmarłych (pkt. 21).
Impulsy do ewentualnego wykorzystania w programie duszpasterskim:
- Eucharystia jako »tajemnica wiary«, »streszczenie i podsumowanie całej naszej wiary« (pkt. 6);
- Eucharystia jako doskonała ofiara, która objawia pierwotne źródło miłości (pkt. 7);
- Eucharystia jako nowe i wieczne Przymierze (pkt. 8);
- Eucharystia objawia zbawczy sens śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa (pkt. 10);
- Eucharystia odpowiedzią na dar miłości (pkt. 11);
- Eucharystia przemienia wspólnotę w ciało Chrystusa – związek przyczynowy pomiędzy Eucharystią początkiem Kościoła (pkt. 13–14);
- Eucharystia zasadą jedności Kościoła (pkt. 15);
- Eucharystia drogą do pełnego chrześcijańskiego wtajemniczenia (pkt. 17–19);
- Eucharystia pokarmem dla ludzi w drodze do domu Ojca (pkt. 30–31).
Rok II: Eucharystia – tajemnica celebrowana:
a) celebracje liturgiczne sprawowane przez biskupa w kościele katedralnym winny być odprawiane z pełnym uszanowaniem ars celebrandi, tak by mogły być uznane za wzór dla wszystkich kościołów rozsianych na terytorium diecezji (pkt. 39);
b) obowiązek znajomości treści ksiąg liturgicznych (pkt. 40) winien być dopełniony szacunkiem i troską o paramenty, ozdoby, sakralne naczynia, aby wzajemnie zharmonizowane, w sposób uporządkowany wzbudzały zachwyt nad misterium Boga, wyrażały jedność wiary oraz wzmacniały pobożność (pkt. 41);
c) docenienie chorału gregoriańskiego (pkt. 42);
d) rozwijanie i praktyczne wykorzystanie Liturgii Godzin, nade wszystko Jutrzni, Nieszporów, Komplety oraz celebracji Wigilii (pkt. 45);
e) właściwy sposób przekazywania znaku pokoju (pkt. 49);
f) udzielanie i przyjmowanie Komunii świętej winno być szkołą osobistego ofiarowania się Panu Bogu, jedności z Nim i wiernymi (pkt. 50);
h) chorzy, niepełnosprawni, więźniowie, emigranci (pkt. 57–60);
i) katecheza mistagogiczna (pkt. 64 – trzy elementy).
Impulsy do ewentualnego wykorzystania w programie duszpasterskim:
a) wewnętrzna relacja pomiędzy wiarą i celebracją (pkt. 34);
b) wartość piękna w liturgii (pkt. 35);
c) w Eucharystii Chrystus upodabnia nas do siebie (pkt. 36);
d) Kościół celebruje Ofiarę eucharystyczną w posłuszeństwie wobec nakazu Chrystusa (pkt. 37);
e) ars celebrandi (osoba przewodniczącego liturgii, księgi liturgiczne, sztuka i muzyka kościelna) jako warunek pełnego udziału wiernych w Eucharystii (pkt. 38-42) i wewnętrznej jedności obrzędu Mszy św. (pkt. 44);
g) homilia jako pomoc do pełnego zrozumienia oraz oddziaływania słowa Bożego na życie wiernych (pkt. 46);
h) Modlitwa eucharystyczna jest ośrodkiem i szczytem całej celebracji (pkt. 48);
i) szacunek dla Eucharystii (pkt. 65)
j) wewnętrzny związek pomiędzy celebracją i adoracją (pkt. 66-67);
Rok III: Eucharystia – tajemnica świętowania i apostolatu
a) eucharystyczna forma życia chrześcijańskiego (pkt.70–71);
b) eucharystyczny (wspólnotowy) wymiar chrześcijańskiej egzystencji w parafiach i diecezjach. Stowarzyszenia, ruchy kościelne i nowe wspólnoty, jak również instytuty życia konsekrowanego – wraz z żywotnością charyzmatów otrzymanych od Ducha Świętego na nasze czasy – mają za zadanie wnieść swój specyficzny wkład w uświadomienie wiernych o tym, że należą do Pana (pkt. 76);
c) relacja pomiędzy Eucharystią i codziennym życiem – wiara staje się kulturą (pkt. 77–78);
d) Eucharystia i wierni świeccy – zachęta do rodzin, aby czerpały natchnienie z Eucharystii (pkt. 79);
e) Eucharystia i misja – Eucharystia nie tylko jest źródłem i szczytem życia Kościoła, ale również jego misji: »Kościół autentycznie eucharystyczny jest Kościołem misyjnym« (pkt. 84);
f) eucharystyczna służba miłości wobec bliźniego – Eucharystia przynagla każdego wierzącego, by stawał się »chlebem łamanym« dla innych, a więc by angażował się na rzecz świata bardziej sprawiedliwego i braterskiego (pkt. 88).
Impulsy do ewentualnego wykorzystania w programie duszpasterskim w świetle SC:
a) Eucharystia uzdalnia nas do życia na sposób dnia Pańskiego (pkt. 72);
b) obowiązek świętowania niedzieli (pkt. 70–74);
c) Eucharystia jako tajemnica, którą się żyje, udziela się każdemu z nas w takim położeniu, w jakim się znajdujemy, sprawiając, iż egzystencjalna sytuacja staje się miejscem, w którym codziennie przeżywa się nowość chrześcijańską (pkt. 79);
d) eucharystyczny wymiar duchowości kapłańskiej (pkt. 80);
e) tajemnica eucharystyczna a dziewictwo konsekrowane (pkt. 81);
f) eucharystyczna forma egzystencji a przemiana moralna (pkt. 82);
g) Eucharystia uzdalnia nas do świadectwa (pkt. 85);
h) zaangażowanie na rzecz pokoju i sprawiedliwości (pkt.89-90);
i) tajemnica Eucharystii uzdalnia nas i przynagla do odważnego angażowania w strukturach tego świata (pkt. 91).
Podsumowując powyższe wskazania Benedykta XVI, należałoby programowo zwrócić uwagę w duszpasterstwie na:
- troskę i piękno liturgii eucharystycznej, która winna być wyrażona:
- formacją stałą kapłanów (aspekt liturgiczno-homiletyczny);
- posługą „zespołów liturgicznych” w parafiach przygotowujących celebrację niedzielnej Eucharystii;
- formacją stałą służby liturgicznej (ministranci, lektorzy, kantorzy, organiści) zarówno na poziomie diecezjalnym, jak i parafialnym (bogate doświadczenie wielu diecezji);
- posługą nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. (zanoszenie Komunii św. do osób chorych i w wieku sędziwym) i ich stałą formacją: w tym względzie szczególna rola
ich proboszczów; - zachowaniem przez osoby duchowne i laikat norm liturgicznych i właściwego wystroju kościoła;
- szerzenie kultu Eucharystycznego, które winno być rozwijane poprzez:
- umożliwienie wiernym adoracji Najświętszego Sakramentu w kościele, zarówno w ciszy (indywidualnie), jak i w wymiarze wspólnotowym – konieczne otwarcie drzwi kościołów parafialnych w ciągu dnia;
- zakładanie i formację Bractw Adoracji Najświętszego Sakramentu, wsparcie merytoryczne ich liderów;
- łączenie w parafiach adoracji Najświętszego Sakramentu z możliwością skorzystania
z sakramentu pokuty i pojednania; - organizacja diecezjalnych lub ogólnopolskiego Kongresu Eucharystycznego.
Diecezjalne kongresy eucharystyczne
Kongresy eucharystyczne na poziomie Kościołów lokalnych winny być zwieńczeniem realizacji trzyletniego programu duszpasterskiego pt. Eucharystia – źródło, szczyt i misja Kościoła. Zadaniem Komisji Duszpasterstwa KEP w tym względzie byłoby przygotowanie odpowiednich materiałów duszpasterskich do organizacji takiego wydarzenia.
Zakończenie
Od czasów zakończenia Soboru Watykańskiego II Komisja Duszpasterstwa KEP parokrotnie podejmowała temat Eucharystii. Po raz pierwszy w latach 1972–1975 przy okazji poznawania i rozwijania posoborowej wizji parafii. Analiza programów duszpasterskich pozwala zauważyć, że ich twórcy za każdym razem stawiają Eucharystię w centrum całej aktywności liturgicznej, wokół której nie tylko skupiają się wszystkie sakramenty i inne nabożeństwa, ale przede wszystkim wszelka działalność duszpasterska.
Mając na uwadze zarówno tematykę programów duszpasterskich ostatnich lat, jak i wyniki najnowszych badań statystycznych praktyk religijnych w Polsce, wydaje się słuszną dalsza potrzeba pogłębiania wśród duchownych i osób świeckich świadomości wartości Eucharystii, innych form kultu i adoracji Najświętszego Sakramentu, a także świętowania niedzieli. Należy wyrazić nadzieję, że działania te zaowocują m.in. tworzeniem nowych wspólnot i grup modlitewnych w parafiach.
Jestem przekonany, że możemy mówić o „duszpasterstwie eucharystycznym”, które na mocy/dzięki Eucharystii będzie miało jeszcze bardziej wspólnototwórczy i eklezjalny charakter. Proszę zatem o zatwierdzenie kolejnej edycji programu duszpasterskiego w przedstawionym kształcie na lata 2019–2022.
Za BP KEP
